شکاف لب و شکاف کام نقص‌های مادرزادی هستند و زمانی بوجود می‌آیند که لب و دهان کودک در زمان جنینی به درستی شکل نمی‌گیرند. این نقص‌های مادرزادی روی هم رفته “شکاف فکی- دهانی” نامیده می‌شوند.

شکاف لب چیست؟

لب طی هفته‌های چهارم و هفتم بارداری شکل می‌گیرد. با تشکیل اعضای مختلف بدن کودک طی دوران بارداری، بافت‌های بدن و سلول‌های خاص از هر دو سمت سر رو به مرکز صورت شکل می‌گیرند و به یکدیگر متصل می‌شوند تا صورت را تشکیل دهند. اتصال بافت‌ها به یکدیگر، مشخصه‌های چهره، مانند لب‌ها و دهان را شکل می‌دهند. شکاف لب در صورتی رخ می‌دهد که بافت‌های تشکیل دهنده‌ی لب پیش از تولد به طور کامل به یکدیگر متصل نمی‌شوند، که منجر به باز ماندن بافت لب بالا و ایجاد شکاف در آن خواهد شد. شکاف لب بالا می‌تواند یک بریدگی مختصر یا شکافی بزرگ باشد که از لب تا بینی ادامه خواهد داشت. شکاف لب ممکن است در یک، در هر دو سمت، یا در وسط لب وجود داشته باشد، که گزینه‌ی آخر بسیار نادر است. کودکانی که شکاف لب دارند ممکن است شکاف کام نیز داشته باشند.

شکاف کام چیست؟

سقف دهان طی هفته‌های ششم تا نهم بارداری شکل می‌گیرد. شکاف کام زمانی رخ می‌دهد که بافت‌های تشکیل‌دهنده‌ی سقف دهان طی بارداری به طور کامل به یکدیگر متصل نمی‌شود. در برخی نوزادان، بخش‌های جلویی و عقبی کام باز هستند. در دیگر نوزادان، تنها بخشی از کام باز است.

دیگر مشکلات شکاف لب و شکاف کام

کودکانی که شکاف لب یا شکاف کام را به تنهایی، یا شکاف لب و کام را با هم دارند، به وضوح در تغذیه و گفتار با مشکلاتی مواجه می‌باشند و ممکن است به عفونت گوش نیز مبتلا باشند. بعلاوه ممکن است مشکلات شنوایی یا مشکلات دندانی داشته باشند.

علل ایجاد شکاف لب و شکاف کام

علل ایجاد شکاف فکی-دهانی در بسیاری از نوزادان ناشناخته است. علت ایجاد شکاف لب و کام در برخی کودکان تغییرات ژنتیکی است. چنین تصور می‌شود که شکاف لب و شکاف کام نتیجه‎‌ی ترکیب عوامل ژنتیکی و دیگر عوامل باشند ، از قبیل چیزهایی که مادر در محیط پیرامون خود با آنها در تماس است، آنچه می‌خورد و می‌نوشد، یا داروهای خاصی که طی بارداری استفاده می‌کند.

عواملی که خطر ایجاد شکاف لب و شکاف کام را افزایش می‌دهند

• کشیدن سیگار: احتمال تولد فرزند مبتلا به شکاف فکی-دهانی در زنانی که سیگار می‌کشند بیشتر از زنانی است که سیگار نمی‌کشند.
• دیابت: خطر تولد فرزند مبتلا به شکاف لب، با یا بدون شکاف کام، در زنانی که در آنها پیش از بارداری ابتلا به دیابت تشخیص داده شود، بیشتر از زنانی خواهد بود که مبتلا به دیابت نمی‌باشند.
• استفاده از داروهای خاص: خطر تولد فرزند مبتلا به شکاف لب، با یا بدون شکاف کام، در زنانی که طی سه ماهه‌ی نخست بارداری، برای درمان بیماری صرع از داروهای خاص مانند توپیرامات یا والپروئیک اسید استفاده می‌کنند بیشتر از زنانی است که از این دارو استفاده نمی‌کنند.

 

درمان شکاف لب و شکاف کام

خدمات و درمان‌های ارائه شده برای کودکان مبتلا به شکاف لب و شکاف کام می‌تواند بسته به شدت و وخامت شکاف؛ سن کودک و نیازهای او، وجود دیگر سندروم‌ها یا نقص‌های مادرزادی، یا هر دو متغیر باشد

انجام جراحی به منظور ترمیم و اصلاح شکاف لب معمولا در ماه‌های نخست زندگی صورت می‌گیرد که پیشنهاد می‌شود در 12 ماهه‌ی نخست زندگی کودک باشد. پیشنهاد می‌شود جراحی ترمیمی کام نیز پیش از پایان 18 ماهه‌ی نخست زندگی یا زودتر انجام شود. با بزرگ‌تر شدن کودکان مبتلا به شکاف لب و شکاف کام، ممکن است برخی از آنها نیاز به فرایندهای جراحی دیگری داشته باشند. جراحی ترمیمی موجب بهبود ظاهر چهره‌ی کودک، بهبود تنفس، شنوایی و گفتار وی خواهد شد. کودکانی که با شکاف لب و شکاف کام متولد می‌شوند ممکن است به دیگر انواع درمان‌ها یا خدمات نیاز داشته باشند، مانند مراقبت‌های خاص دندانی یا ارتودنسی یا گفتار درمانی.

ارتودنتیست و شکاف لب و شکاف کام

ارتودنتیست یکی از نخستین متخصصانی است که والدین و کودک مبتلا به شکاف لب و شکاف کام باید با وی ملاقات داشته باشند. دادن اطمینان خاطر، مشاوره والدین، مشاوره‌ی غذایی و تجویز فلوراید نخستین گام به سوی مدیریت و درمان شکاف لب و شکاف کام خواهند بود.

در شکاف‌هایی که هر دو سوی صورت را درگیر نموده‌اند، پری ماگزیلا (بخشی از استخوان فک بالا که محل قرارگیری دندان های قدامی و ناحیه‌ی پره‌های بینی خواهد بود) باید به عقب هدایت شوند. در ارتوپدی‌های پیش از جراحی که برای نوزاد ظرف سه تا شش هفته‌ انجام می‌شوند، از ابزارهای دهانی استفاده می‌شود تا بخش‌های درهم‌ریخته‌ی اطراف فک بالا جدا شوند، و با استفاده از تسمه‌ی الاستیک کنار بخش مرکزی لب بالا (prolabium)، رشد پری ماگزیلا را محدود نمایند.

برای مرتفع نمودن مشکلات مربوط به غذا خوردن می‌توان از مسدودکننده‌های آکریلیک استفاده نمود.ارتودنتیست طی دوره‌ی واسط دندانی و نیز پس از رشد دندان‌های دائمی باید ابعاد قدامی-خلفی، و ابعاد عرضی و عمودی قوس‌های دندانی دو فک بالا و پایین را به نحو موثری مدیریت نماید. در بیماران مبتلا به شکاف لب و شکاف کام که مستلزم جراحی ارتوگناتیک (جراحی فک به منظور تغییر موقعیت فک‌ها) می‌باشند، پس از تکمیل دوره‌ی رشد، ممکن است ارتودنسی پیش از جراحی و پس از جراحی ضروری باشند.